Μια ψυχολογική προσέγγιση της πολιτικής κατάστασης
«Αυτή είναι μια κυβέρνηση Κοινωνικής Σωτηρίας», είχε πει ο Πρωθυπουργός στο πρώτο Υπουργικό του Συμβούλιο, μετά την ορκωμοσία της νέας κυβέρνησης.
Η αλήθεια είναι ότι, όταν το άκουσα ανησύχησα πολύ. Φοβήθηκα για το ακριβώς αντίθετο, να μην αποδειχθεί κυβέρνηση κοινωνικής καταστροφής. Οι τελευταίες εικόνες με τις τράπεζες κλειστές και τους συνταξιούχος στις ουρές, αυτό προδικάζουν.
Όσοι προσπάθησαν να «σώσουν» το λαό και την πατρίδα, την κατέστρεψαν. Και κάποιοι άλλοι… έλεγαν ότι είναι κυβέρνηση Εθνικής Σωτηρίας και έγιναν κυβέρνηση Εθνικής Τραγωδίας. Και ο Γ. Α. Παπανδρέου έλεγε εμείς, το ΠΑΣΟΚ θα σώσουμε την Ελλάδα και είδατε τι έγινε με το ΠΑΣΟΚ, με τον ίδιο, είδατε τι έπαθε ο Βενιζέλος και ο Σαμαράς. Ο τελευταίος την έχει γλιτώσει περισσότερο απ’ όλους μέχρι στιγμής.
Αλλά ας έρθουμε στο τώρα. Η επιλογή του Πρωθυπουργού, κ. Τσίπρα να προβεί σε Δημοψήφισμα από ψυχολογικής άποψης εγώ το ερμηνεύω σαν μια συμπεριφορά εκδραμάτισης (acting out). Τι σημαίνει αυτό;
Έτσι αντιδράει κανείς όταν βρίσκεται σε δύσκολη θέση και δεν ξέρει πώς να διαχειριστεί μια πιεστική κατάσταση και τα συναισθήματα – κυρίως πολύ άγχος- που προκύπτουν από αυτήν. Παράδειγμα: ένας έφηβος/άντρας που θα τον χωρίσει η κοπέλα του που την «αγαπάει» πολύ θα βγει έξω να πιεί ή θα αρχίσει να τρέχει με το μηχανάκι ή με το αυτοκίνητο για να «πετάξει» από πάνω του το άγχος και τον πόνο που νιώθει. Το αποτέλεσμα πολλές φορές είναι να προκαλέσει ατύχημα, να χτυπήσει άσχημα και ίσως και να χάσει και τη ζωή του ή να θέσει σε κίνδυνο τη ζωή άλλων. Αντίστοιχα ένα κορίτσι/μια γυναίκα για να αντέξει τον πόνο του χωρισμού της μπορεί να προβεί σε αυτοτραυματισμούς ή να κάνει κάποια απόπειρα αυτοκτονίας με χάπια γιατί δεν αντέχει τον πόνο, γιατί θέλει να δείξει στους άλλους πόσο υποφέρει και ίσως έτσι ξανακερδίσει αυτό που έχασε.
Κάτι αντίστοιχο έκανε και τώρα ο Πρωθυπουργός κ. Τσίπρας. Συμπεριφέρθηκε τελείως ανώριμα. Πως το υπερασπίζομαι; Με τις εξής ενδείξεις: Δεν προκηρύσσεις δημοψήφισμα στις 5 Ιουλίου, όταν ξέρεις ότι το πρόγραμμα της χώρας σου λήγει στις 30 Ιουνίου. Δεν ζητάς παράταση του προγράμματος αφού έχεις ανακοινώσει δημοψήφισμα. Δεν μεταθέτεις την ευθύνη στους εταίρους, επειδή δε σου εγκρίνουν την παράταση. Δεν κατηγορείς τους εταίρους ότι σε «αναγκάζουν» να πραγματοποιήσεις το δημοψήφισμα κάτω από πίεση. Δεν μεταθέτεις τις ευθύνες στους εταίρους ότι δεν σέβονται τις δημοκρατικές διαδικασίες, όταν εσύ δεν τους ενημέρωσες πιο νωρίς, δεν συμπεριφέρθηκες έντιμα απέναντι τους. Θα μπορούσες ένα μήνα πιο νωρίς να πεις «Κύριοι, για μένα οι διαπραγματεύσεις σταματάνε 31 Μαΐου και ό,τι έχουμε συμφωνήσει ή όπου έχουμε καταλήξει θα το θέσω στην κρίση του λαού μου». Αυτό θα ήταν έντιμο απέναντι στους εταίρους, θα έδινε χρόνο στην κυβέρνηση να προετοιμαστεί και στον λαό να σκεφτεί και να αποφασίσει ήρεμα.
Προφανώς η κατάληξη των διαπραγματεύσεων δεν ήταν ικανοποιητική για την κυβέρνηση, (εκτός αν αυτό ακριβώς επεδίωκε εξ αρχής – κάτι που θα συνιστούσε ένα οργανωμένο σχέδιο εξόδου, με ό,τι αυτό σημαίνει..), βρέθηκε σε αδιέξοδο, απροετοίμαστη και επέλεξε να τραβήξει το χαρτί του δημοψηφίσματος για να κερδίσει χρόνο, να απειλήσει τους εταίρους, να διχάσει το λαό.
Το δικό της άγχος που δεν μπορούσε να το διαχειριστεί το μετέφερε στο λαό για να βγει η ίδια και ο Πρωθυπουργός από τη δύσκολη θέση.
Όταν βάζεις το λαό να επιλέξει ανάμεσα σ’ ένα «Ναι» και σ’ ένα «Όχι» τότε προκαλείς διχασμό, αυτό σε ψυχολογικούς όρους λέγεται “splitting” και το συναντάμε σε βαριές διαταραχές προσωπικότητας.
Και έτσι κάηκε και το τελευταίο χαρτί του Πρωθυπουργού, κ. Τσίπρα, αφού έπαιζε με τον φόβο των εταίρων για πιθανή κατάρρευση των χρηματιστηρίων, κτλ. Τα χρηματιστήρια άνοιξαν τη Δευτέρα και δεν έγινε η πολυπόθητη καταστροφή. Οι Ευρωπαίοι δεν έχουν να φοβούνται πλέον τίποτα και η θέση του Πρωθυπουργού και της Ελλάδας μας, έγινε ακόμα πιο δύσκολη.
Το προχθεσινό διάγγελμα του Πρωθυπουργό κ. Τσίπρα ήταν ακατανόητο. Στερούνταν κάθε λογικής. Ενώ το πρωί αποδέχτηκε τα μέτρα και έστειλε επιστολή υπογεγραμμένη από τον ίδιο, το απόγευμα προτρέπει το λαό να ψηφίσει «Όχι» και ταυτόχρονα ενοχοποιεί αυτούς που θα ψηφίσουν «Ναι»: «Είστε συνένοχοι» είπε, «όσοι το υπερψηφίσετε».
Χρησιμοποιεί το λαϊκό-πατριωτικό αίσθημα για να παρασύρει τους ψηφοφόρους του, μιλάει στο φιλότιμο τους «βοηθείστε με να διαπραγματευτώ με μεγαλύτερη δύναμη», είπε.
Συνδέει το «Όχι» με το «Όχι» του Μεταξά και τους καλεί να γράψουν ξανά ιστορία, να γίνουν δηλαδή ήρωες.. Ποιος δεν θέλει να γίνει ήρωας; Ποιος δε θέλει να το γράψει η Ιστορία; Ποιος δε θέλει να λέει στα παιδιά ή στα εγγόνια του, ότι έκανε κάτι ηρωικό;
Αφού δεν καταφέραμε να συνεργαστούμε όλοι μαζί και να δουλέψουμε σκληρά για να κάνουμε την Ελλάδα μια χώρα περήφανη, ανεξάρτητη, αυτόνομη, θα το κάνουμε τώρα; Και μάλιστα με έναν πολύ εύκολο τρόπο, πηγαίνοντας και ψηφίζοντας «Όχι». Πόσο αφελείς μπορεί να είναι κάποιοι; Πόσο;
Το επιχείρημα του «να ψηφίσουμε όχι για να διαπραγματευτώ με μεγαλύτερη δύναμη» είναι και αυτό πολύ αφελές (για να μην πω ψυχοπαθητικό, που μπορεί να υποκρύπτει ότι το μόνο που επιζητάει είναι δύναμη και εξουσία !!).
Μου θυμίζει σχολικά χρόνια, όταν ο Πρόεδρος του 15μελούς ήθελε να ζητήσει εκδρομή από τον Διευθυντή και ένα από τα επιχειρήματα του ήταν, όπως είναι και σήμερα «το θέλουν όλοι». Μα είμαστε σοβαροί; Μπορεί να είναι αυτό σοβαρό επιχείρημα σε διακρατικές διαπραγματεύσεις; Με την ίδια λογική θα πρέπει να κάνουν δημοψηφίσματα και τα άλλα κράτη για να μας πουν αν συμφωνούν ή διαφωνούν μαζί μας. Και είμαστε 10 εκατομμύρια, πόσα εκατομμύρια είναι η υπόλοιπη Ευρώπη; Και αν έκαναν και οι άλλοι δημοψηφίσματα πιστεύετε ότι θα έλεγαν «ναι» σε μας; Ξέρετε πόσοι δεν μας θέλουν στην Ευρώπη, γιατί μας νιώθουν βάρος; Άσχετο αν είναι αλήθεια ή όχι.
Δεν είναι τυχαίο που στις συνεντεύξεις τους οι άλλοι ηγέτες της Ευρώπης, μεταξύ αυτών και ο ιταλός Ρέντσι, είπαν ότι η Ευρωζώνη αποτελείται από 19 κράτη, από 19 δημοκρατίες. Δεν μπορείς να κάνεις ό,τι θέλεις εσύ επειδή το θεωρείς δίκαιο. Ρώτησες του άλλους;
Όπως επίσης είναι ενδιαφέρον το άλλο ρομαντικό επιχείρημα: «η Ευρώπη της Δημοκρατίας και της Αλληλεγγύης», που χρησιμοποιεί ο Πρωθυπουργός κ. Τσίπρας για να γίνουν δεκτά τα αιτήματα της ελληνικής κυβέρνησης. Έχει «ξεχάσει» κάτι άλλο πολύ σημαντικό, ότι η Ευρώπη είναι και Ευρώπη των Κανόνων, που οφείλει κάθε μέλος κράτος να τους σέβεται. Αλλά για κανόνες δεν γίνεται καμία κουβέντα. Αντί να «παιδαγωγήσει» τον ελληνικό λαό, να του μάθει να σέβεται τους κανόνες και τους νόμους, τους παραβλέπει..
Ένας από τους λόγους που φτάσαμε εδώ που φτάσαμε είναι γιατί δεν τηρήσαμε τους κανόνες. Οι ίδιοι κανόνες που ίσχυαν για άλλους λαούς ίσχυαν και για μας. Αν εμείς δεν προβλέψαμε, δεν φροντίσαμε, δεν πήραμε μέτρα και ξοδεύαμε περισσότερα απ’ όσα έπρεπε, δεν μας φταίνε οι άλλοι. Αλλά και πάλι δεν θέλουμε να αναλάβουμε τις ευθύνες μας και να πούμε «κάναμε λάθος, πρέπει να πληρώσουμε, να αλλάξουμε», όχι, εμείς πάλι τα ίδια. Οι άλλοι πρέπει να αλλάξουν και να προσαρμοστούν σε μας. Μέγας εγωισμός/ναρκισσισμός.
Και μια που μιλάω για εγωισμό και ναρκισσισμό δεν μπορώ να μην κάνω αναφορά στον ναρκισσισμό του Υπουργού Οικονομικών του κ. Βαρουφάκη. Γιατί δεν βγαίνει να πει τώρα «Ουάου» βλέποντας τον κόσμο έξω από τις τράπεζες και τα ΑΤΜ; Γιατί τον απομόνωσαν οι συνάδελφοι του; Επειδή είναι πολύ έξυπνος και συμπαθής; Ή μήπως για το αντίθετο ακριβώς, επειδή είναι υπερφίαλος και υπερόπτης; Αυτή την εικόνα θέλουμε να έχουν οι Ευρωπαίοι για τους Έλληνες; Ότι είμαστε υπερόπτες, κυνικοί και υπερφίαλοι;
Δεν μπορώ να μην κάνω αναφορά στην κ. Κωνσταντοπούλου, η οποία παραδίδει μαθήματα νομιμότητας στους συναδέλφους της με τον πιο υποτιμητικό και απαξιωτικό τρόπο, ενώ η ίδια της συμπεριφέρεται ανάρμοστα καταστρατηγώντας τον κανονισμό της Βουλής. Ας σημειώσουμε ότι ως Πρόεδρος της Βουλής έχει το δεύτερο σε τάξη αξίωμα της χώρας !
Αλλά και γενικότερα η εικόνα της κυβέρνηση και των στελεχών της είναι οικτρή. Σταμάτησα να παρακολουθώ την τηλεοψία εδώ και 4 χρόνια, είδα αυτές τις μέρες και απογοητεύτηκα. Ο κ. Φίλης, ο κ. Λαπαβίτσας, ο κ. Βαρεμένος και διάφοροι άλλοι είχαν ένα κοινό. Κανένας τους δεν είχε επαφή με την πραγματικότητα, σαν να ζούσαν σε άλλη χώρα. Δεν άκουγαν τι τους έλεγαν, τι τους ρωτούσαν και απαντούσαν με ένα παρανοϊκό παραλήρημα, «μιλάτε ως πολιτικός και όχι ως επιχειρηματίας», «κινδυνολογείτε», «για όλα φταίνε τα ΜΜΕ». Λες και εμείς δεν έχουμε μυαλό να δούμε και να κρίνουμε, να σκεφτούμε, να αξιολογήσουμε.
Πρόκειται για μια επικίνδυνη κυβέρνηση ! Αν έχει λίγη Τσίπα ο κ. Τσίπρας, έχοντας δημιουργήσει όλο αυτό το χάος, θα έπρεπε να παραιτηθεί. Αλλά δεν θα το κάνει. Δεν έχει ακόμα συναίσθηση των επιλογών του, εκτός και αν αυτό ακριβώς θέλει να πετύχει.
Αυτά είναι τα μαθήματα Δημοκρατίας που θέλουμε να παραδώσουμε στην Ευρώπη και σε όλον τον κόσμο; Αυτή είναι η Αξιοπρέπεια που θέλουμε να έχουμε; Όταν δεν έχει κάποιος πρόσβαση στα χρήματα του; Όταν οι συνταξιούχοι περιμένουν στην ουρά; Που είναι η Αξιοπρέπεια; Δημοκρατία σημαίνει Αξιοκρατία. Τι έχουμε κάνει γι’ αυτό;
«Οι άλλοι μας έκλεισαν τις τράπεζες». Μέχρι πότε θα ρίχνουμε τις ευθύνες στους άλλους και θα αποποιούμαστε τις δικές μας; Και αφού έχουμε πόλεμο γιατί δεν το πρόβλεψες καλέ μου κ. Πρωθυπουργέ; Άρα έκανες/κάνατε λάθος εκτίμηση, ότι θα μας δώσουν παράταση, θα μας δώσουν ρευστότητα. Δηλαδή πηγαίνεις στη μάχη πιστεύοντας ότι ο άλλος θα υποχωρήσει, θα χάσει, χωρίς εσύ να έχεις καταστρώσει ένα σχέδιο νίκης που θα προστατεύει το λαό σου, του πολίτες σου, τις επιχειρήσεις σου; Σε νοιάζουν αλήθεια όλα αυτά; Πόσο αφελές; Πόση υπερεκτίμηση των δυνατοτήτων σου; Πόση υποτίμηση της δύναμης των άλλων;
Αναρωτιέμαι γιατί πήρες την εξουσία; Για να βοηθήσεις τους πατριώτες σου; Όλους; Εδώ και 5 μήνες σε απασχόλησε καθόλου ο ιδιωτικός τομέας; Οι επιχειρήσεις; Ή μήπως νοιάστηκες μόνο για τους δημοσίους υπαλλήλους; Μήπως θέλεις σαν αριστερή κυβέρνηση να τιμωρήσεις το «κεφάλαιο» που τόσα χρόνια ευνοούνταν από τις προηγούμενες κυβερνήσεις; Μήπως σαν «κεφάλαιο» βλέπεις όλες τις επιχειρήσεις μικρές και μεγάλες και θέλεις να τις τιμωρήσεις, να εκδικηθείς παραβλέποντας ότι είναι και αυτοί συμπολίτες σου; Οικογενειάρχες; Ότι είναι μοχλός ανάπτυξης της οικονομίας; Γιατί τόσος θυμός;
Θυμήθηκα την συμβολική κίνηση που έκανες αμέσως μετά την ορκωμοσία της νέας κυβέρνησης. Πήγες στην Καισαριανή να αφήσεις ένα λουλούδι στους αριστερούς αγωνιστές. Καλά έκανες, είπα τότε. Μήπως όμως ήταν μια υπόσχεση να αποδώσεις δικαιοσύνη; Να αποκαταστήσεις τη μνήμη τους; Να πληρώσουν όσοι δεν πλήρωσαν;
Μήπως ήθελες από μικρός να γίνεις ήρωας, σαν αυτούς; Αυτοί ήταν τα πρότυπα σου; Αυτούς ήθελες να μοιάσεις; Γιατί όχι σε κάποιον άλλον; Γιατί έβγαλες από τη μέση τον άλλον σου «πατέρα» που σε ανέδειξε, τον κ. Αλαβάνο;
Και για να νιώσεις εσύ ήρωας θα πρέπει να θυσιαστεί ο ελληνικός λαός; Αλλά δεν είσαι μόνο εσύ. Ακούγοντας και βλέποντας άλλους υπουργούς, νιώθω το ίδιο, ότι ήρθε η ώρα να καταστραφεί η Ευρώπη και ο Κόσμος, νιώθω ότι ζούνε σ’ ένα συλλογικό κομματικό παραλήρημα που στερείται λογικής και δεν έχει καμία επαφή με τη πραγματικότητα.
Τα επιχειρήματα σας είναι εφηβικά «ο λαός αποφάσισε, οι πολλοί θέλουν, κτλ». Αυτά είναι επιχειρήματα για να πείσεις τους διαπραγματευτές σου; Λυπάμαι αλλά δεν φοβούνται, αντίθετα, με κάτι τέτοια τους προκαλείς περισσότερο και θα σε διαλύσουν και εσένα και τον λαό. Αν ήθελες να τους νικήσεις πραγματικά θα έπρεπε να μαζέψεις όλους του «πολέμαρχους» που τα βάλανε μαζί τους και ξέρουνε τις αδυναμίες τους, έχουν εμπειρία πολέμου, αλλά και άλλους στρατηγούς και να κάνεις συντονισμένη επίθεση με στρατηγική και σχέδιο και όχι όπως τώρα «γιούρια» και ό,τι γίνει.
Εκτός αν ήθελες από την αρχή την ρήξη. Ίσως δεν ήταν τυχαίο, αυτό που είπε ο κ.Βαρουφάκης στην Κρήτη, «να είστε μαζί μας και μετά τη ρήξη».. Σαν γνήσιος νάρκισσος που φοβάται την απόρριψη, του ξέφυγε για να αποσπάσει μια επιβεβαίωση ότι «ναι θα είμαστε μαζί σου, θα σ’ αγαπάμε και μετά που θα πεινάσουμε. Ό,τι και να μας κάνεις/κάνετε θα σας αγαπάμε και θα σας ψηφίζουμε».
Το δημοψήφισμα γίνεται σε λάθος χρόνο και είναι ψεύτικο. Ό,τι και να απαντήσεις είσαι χαμένος. Αν πεις «Ναι» θα πρέπει να δεχτείς ό,τι μέτρο σου επιβάλλουν και θα έχεις φορτωθεί την αποτυχία της κυβέρνησης σου, αν πεις «Όχι» δεν ξέρεις τι σου ξημερώνει. Γιατί δεν είπε τι θα συμβεί, τι συνέπειες θα έχει ένα «Όχι» από την αρχή; Λευκή επιταγή. Και πως είναι δυνατόν να κλείσει συμφωνία σε 48 ώρες, όταν δεν την έκλεισε σε 5 μήνες;
Νιώθω ότι με χρησιμοποιεί, χρησιμοποιεί το λαό για να βγει από το δικό του αδιέξοδο, τις δικές του αδυναμίες, να αποποιηθεί τις ευθύνες του. Δεν θέλω να ψηφίσω γι΄ αυτόν ακριβώς τον λόγο. Από την άλλη αν επικρατήσει το «Όχι» το θεωρώ πιο επικίνδυνο, πιο ανεξέλεγκτο.
Δεν έχω καμιά εμπιστοσύνη στον Πρωθυπουργό κ. Τσίπρα και στην κυβέρνηση του. Θεωρώ ότι είναι επικίνδυνοι για την ασφάλεια του κράτους και θέλω να απομακρυνθούν. Δεν μπορώ να έχω για Υπουργό Εθνικής Άμυνας έναν άνθρωπο, που απειλεί ότι θα γίνει το Κούγκι. Αυτά είναι παρανοϊκά. Μπορεί να προκαλέσει πόλεμο από μια ασήμαντη αφορμή.
Κάπως έτσι έγινε η Μικρασιατική καταστροφή. Υπερεκτιμήθηκαν οι δυνατότητες μας, υποτιμήθηκαν οι συνθήκες, είπαμε να ακολουθήσουμε ένα ανεκπλήρωτο εθνικό όνειρο, να φτάσουμε στην Κόκκινη Μηλιά και είδατε τι έγινε. Καταστροφή, Θάνατοι, Ξεριζωμός, Προσφυγιά. Οι συνέπειες είναι ζωντανές μέχρι σήμερα. Οι σύμμαχοι ήταν εκεί και δεν μας βοήθησαν. Μας άφησαν στις τύχες μας, όπως μπορεί να συμβεί και τώρα, όπως γίνεται. Πληρώσαμε την ξεροκεφαλιά μας, τον εγωισμό μας, και τα χάσαμε όλα. Αντί να αναλάβουμε τις ευθύνες μας είπαμε «αυτοί φταίνε που δεν μας βοήθησαν». Σύμφωνοι δεν μας βοήθησαν, ποιος το ξεκίνησε όμως; Εμείς δε φταίμε καθόλου;
Δεν θέλω να ζήσω μια άλλου είδους Μικρασιατική Καταστροφή. Θέλω να επικρατήσει η φωνή της Λογικής και της Σύνεσης και όχι ο θυμός, η οργή, η παρόρμηση, ο εγωισμός, η εκδικητικότητα (τώρα θα τους δείξω εγώ). Αυτά είναι αυτοκαταστροφικά.
Το να αποφασίζεις λογικά και συνετά δεν σημαίνει ότι φοβάσαι. Ζυγίζεις μέσα σου και βλέπεις τι συμφέρει εσένα και τα παιδιά σου. Θα προτιμούσα να μην γίνει το δημοψήφισμα, είναι λάθος και διχαστικό. Αλλά αν γίνει θα ψηφίσω «Ναι» όχι γιατί φοβάμαι, αλλά γιατί πιστεύω ότι είναι πιο συμφέρον. Χρειαζόμαστε ένα πλαίσιο ασφαλείας για να αναπτυχθούμε. Αυτή τη στιγμή δεν έχουμε. Ας κρατήσουμε το «Όχι» για τη διαφθορά, την τεμπελιά, τη φοροδιαφυγή, τον κομματισμό, την αναξιοκρατία, κτλ.
Ο καλός ηγέτης (αυτός που ηγείται, κατευθύνει) δεν κάνει πάντα ό,τι θέλει ο λαός του. Οι καλοί γονείς κάνουν πάντα ό,τι θέλουν τα παιδιά τους; Δεν πρέπει να τους λένε και «όχι»; Αν λένε πάντα «ναι» θα βγουν κακομαθημένα και δεν θα μάθουν να σέβονται τίποτα. Αυτό θέλουμε; Να είμαστε κακομαθημένα; Να μην δεχόμαστε τις συνέπειες των επιλογών μας;
Δυστυχώς με το δημοψήφισμα καλούμαστε να αποφασίσουμε τι θέλουμε, χωρίς να είμαι σίγουρος αν το μεγαλύτερο μέρος του εκλογικού σώματος έχει τη συναισθηματική ωριμότητα να αποφασίσει ποιο πραγματικά είναι το συμφέρον του.
Δεν είναι ώρα να αποφασίσουμε συναισθηματικά και παρορμητικά, αλλά λογικά και συνετά. Ο δικαιολογημένος θυμός ας εκτονωθεί με έναν πιο δημιουργικό και όχι αυτοκαταστροφικό τρόπο. Δεν θέλω μια δεύτερη Μικρασιατική Καταστροφή.
Λάζαρος Σιάντσης
Κλινικός Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπευτής, Α-ΤΕΙ Δημοσίων Σχέσων & Επικοινωνίας
MSc Δημιουργική Γραφή (και όχι Δημιουργική Ασάφεια)
«Αυτή είναι μια κυβέρνηση Κοινωνικής Σωτηρίας», είχε πει ο Πρωθυπουργός στο πρώτο Υπουργικό του Συμβούλιο, μετά την ορκωμοσία της νέας κυβέρνησης.
Η αλήθεια είναι ότι, όταν το άκουσα ανησύχησα πολύ. Φοβήθηκα για το ακριβώς αντίθετο, να μην αποδειχθεί κυβέρνηση κοινωνικής καταστροφής. Οι τελευταίες εικόνες με τις τράπεζες κλειστές και τους συνταξιούχος στις ουρές, αυτό προδικάζουν.
Όσοι προσπάθησαν να «σώσουν» το λαό και την πατρίδα, την κατέστρεψαν. Και κάποιοι άλλοι… έλεγαν ότι είναι κυβέρνηση Εθνικής Σωτηρίας και έγιναν κυβέρνηση Εθνικής Τραγωδίας. Και ο Γ. Α. Παπανδρέου έλεγε εμείς, το ΠΑΣΟΚ θα σώσουμε την Ελλάδα και είδατε τι έγινε με το ΠΑΣΟΚ, με τον ίδιο, είδατε τι έπαθε ο Βενιζέλος και ο Σαμαράς. Ο τελευταίος την έχει γλιτώσει περισσότερο απ’ όλους μέχρι στιγμής.
Αλλά ας έρθουμε στο τώρα. Η επιλογή του Πρωθυπουργού, κ. Τσίπρα να προβεί σε Δημοψήφισμα από ψυχολογικής άποψης εγώ το ερμηνεύω σαν μια συμπεριφορά εκδραμάτισης (acting out). Τι σημαίνει αυτό;
Έτσι αντιδράει κανείς όταν βρίσκεται σε δύσκολη θέση και δεν ξέρει πώς να διαχειριστεί μια πιεστική κατάσταση και τα συναισθήματα – κυρίως πολύ άγχος- που προκύπτουν από αυτήν. Παράδειγμα: ένας έφηβος/άντρας που θα τον χωρίσει η κοπέλα του που την «αγαπάει» πολύ θα βγει έξω να πιεί ή θα αρχίσει να τρέχει με το μηχανάκι ή με το αυτοκίνητο για να «πετάξει» από πάνω του το άγχος και τον πόνο που νιώθει. Το αποτέλεσμα πολλές φορές είναι να προκαλέσει ατύχημα, να χτυπήσει άσχημα και ίσως και να χάσει και τη ζωή του ή να θέσει σε κίνδυνο τη ζωή άλλων. Αντίστοιχα ένα κορίτσι/μια γυναίκα για να αντέξει τον πόνο του χωρισμού της μπορεί να προβεί σε αυτοτραυματισμούς ή να κάνει κάποια απόπειρα αυτοκτονίας με χάπια γιατί δεν αντέχει τον πόνο, γιατί θέλει να δείξει στους άλλους πόσο υποφέρει και ίσως έτσι ξανακερδίσει αυτό που έχασε.
Κάτι αντίστοιχο έκανε και τώρα ο Πρωθυπουργός κ. Τσίπρας. Συμπεριφέρθηκε τελείως ανώριμα. Πως το υπερασπίζομαι; Με τις εξής ενδείξεις: Δεν προκηρύσσεις δημοψήφισμα στις 5 Ιουλίου, όταν ξέρεις ότι το πρόγραμμα της χώρας σου λήγει στις 30 Ιουνίου. Δεν ζητάς παράταση του προγράμματος αφού έχεις ανακοινώσει δημοψήφισμα. Δεν μεταθέτεις την ευθύνη στους εταίρους, επειδή δε σου εγκρίνουν την παράταση. Δεν κατηγορείς τους εταίρους ότι σε «αναγκάζουν» να πραγματοποιήσεις το δημοψήφισμα κάτω από πίεση. Δεν μεταθέτεις τις ευθύνες στους εταίρους ότι δεν σέβονται τις δημοκρατικές διαδικασίες, όταν εσύ δεν τους ενημέρωσες πιο νωρίς, δεν συμπεριφέρθηκες έντιμα απέναντι τους. Θα μπορούσες ένα μήνα πιο νωρίς να πεις «Κύριοι, για μένα οι διαπραγματεύσεις σταματάνε 31 Μαΐου και ό,τι έχουμε συμφωνήσει ή όπου έχουμε καταλήξει θα το θέσω στην κρίση του λαού μου». Αυτό θα ήταν έντιμο απέναντι στους εταίρους, θα έδινε χρόνο στην κυβέρνηση να προετοιμαστεί και στον λαό να σκεφτεί και να αποφασίσει ήρεμα.
Προφανώς η κατάληξη των διαπραγματεύσεων δεν ήταν ικανοποιητική για την κυβέρνηση, (εκτός αν αυτό ακριβώς επεδίωκε εξ αρχής – κάτι που θα συνιστούσε ένα οργανωμένο σχέδιο εξόδου, με ό,τι αυτό σημαίνει..), βρέθηκε σε αδιέξοδο, απροετοίμαστη και επέλεξε να τραβήξει το χαρτί του δημοψηφίσματος για να κερδίσει χρόνο, να απειλήσει τους εταίρους, να διχάσει το λαό.
Το δικό της άγχος που δεν μπορούσε να το διαχειριστεί το μετέφερε στο λαό για να βγει η ίδια και ο Πρωθυπουργός από τη δύσκολη θέση.
Όταν βάζεις το λαό να επιλέξει ανάμεσα σ’ ένα «Ναι» και σ’ ένα «Όχι» τότε προκαλείς διχασμό, αυτό σε ψυχολογικούς όρους λέγεται “splitting” και το συναντάμε σε βαριές διαταραχές προσωπικότητας.
Και έτσι κάηκε και το τελευταίο χαρτί του Πρωθυπουργού, κ. Τσίπρα, αφού έπαιζε με τον φόβο των εταίρων για πιθανή κατάρρευση των χρηματιστηρίων, κτλ. Τα χρηματιστήρια άνοιξαν τη Δευτέρα και δεν έγινε η πολυπόθητη καταστροφή. Οι Ευρωπαίοι δεν έχουν να φοβούνται πλέον τίποτα και η θέση του Πρωθυπουργού και της Ελλάδας μας, έγινε ακόμα πιο δύσκολη.
Το προχθεσινό διάγγελμα του Πρωθυπουργό κ. Τσίπρα ήταν ακατανόητο. Στερούνταν κάθε λογικής. Ενώ το πρωί αποδέχτηκε τα μέτρα και έστειλε επιστολή υπογεγραμμένη από τον ίδιο, το απόγευμα προτρέπει το λαό να ψηφίσει «Όχι» και ταυτόχρονα ενοχοποιεί αυτούς που θα ψηφίσουν «Ναι»: «Είστε συνένοχοι» είπε, «όσοι το υπερψηφίσετε».
Χρησιμοποιεί το λαϊκό-πατριωτικό αίσθημα για να παρασύρει τους ψηφοφόρους του, μιλάει στο φιλότιμο τους «βοηθείστε με να διαπραγματευτώ με μεγαλύτερη δύναμη», είπε.
Συνδέει το «Όχι» με το «Όχι» του Μεταξά και τους καλεί να γράψουν ξανά ιστορία, να γίνουν δηλαδή ήρωες.. Ποιος δεν θέλει να γίνει ήρωας; Ποιος δε θέλει να το γράψει η Ιστορία; Ποιος δε θέλει να λέει στα παιδιά ή στα εγγόνια του, ότι έκανε κάτι ηρωικό;
Αφού δεν καταφέραμε να συνεργαστούμε όλοι μαζί και να δουλέψουμε σκληρά για να κάνουμε την Ελλάδα μια χώρα περήφανη, ανεξάρτητη, αυτόνομη, θα το κάνουμε τώρα; Και μάλιστα με έναν πολύ εύκολο τρόπο, πηγαίνοντας και ψηφίζοντας «Όχι». Πόσο αφελείς μπορεί να είναι κάποιοι; Πόσο;
Το επιχείρημα του «να ψηφίσουμε όχι για να διαπραγματευτώ με μεγαλύτερη δύναμη» είναι και αυτό πολύ αφελές (για να μην πω ψυχοπαθητικό, που μπορεί να υποκρύπτει ότι το μόνο που επιζητάει είναι δύναμη και εξουσία !!).
Μου θυμίζει σχολικά χρόνια, όταν ο Πρόεδρος του 15μελούς ήθελε να ζητήσει εκδρομή από τον Διευθυντή και ένα από τα επιχειρήματα του ήταν, όπως είναι και σήμερα «το θέλουν όλοι». Μα είμαστε σοβαροί; Μπορεί να είναι αυτό σοβαρό επιχείρημα σε διακρατικές διαπραγματεύσεις; Με την ίδια λογική θα πρέπει να κάνουν δημοψηφίσματα και τα άλλα κράτη για να μας πουν αν συμφωνούν ή διαφωνούν μαζί μας. Και είμαστε 10 εκατομμύρια, πόσα εκατομμύρια είναι η υπόλοιπη Ευρώπη; Και αν έκαναν και οι άλλοι δημοψηφίσματα πιστεύετε ότι θα έλεγαν «ναι» σε μας; Ξέρετε πόσοι δεν μας θέλουν στην Ευρώπη, γιατί μας νιώθουν βάρος; Άσχετο αν είναι αλήθεια ή όχι.
Δεν είναι τυχαίο που στις συνεντεύξεις τους οι άλλοι ηγέτες της Ευρώπης, μεταξύ αυτών και ο ιταλός Ρέντσι, είπαν ότι η Ευρωζώνη αποτελείται από 19 κράτη, από 19 δημοκρατίες. Δεν μπορείς να κάνεις ό,τι θέλεις εσύ επειδή το θεωρείς δίκαιο. Ρώτησες του άλλους;
Όπως επίσης είναι ενδιαφέρον το άλλο ρομαντικό επιχείρημα: «η Ευρώπη της Δημοκρατίας και της Αλληλεγγύης», που χρησιμοποιεί ο Πρωθυπουργός κ. Τσίπρας για να γίνουν δεκτά τα αιτήματα της ελληνικής κυβέρνησης. Έχει «ξεχάσει» κάτι άλλο πολύ σημαντικό, ότι η Ευρώπη είναι και Ευρώπη των Κανόνων, που οφείλει κάθε μέλος κράτος να τους σέβεται. Αλλά για κανόνες δεν γίνεται καμία κουβέντα. Αντί να «παιδαγωγήσει» τον ελληνικό λαό, να του μάθει να σέβεται τους κανόνες και τους νόμους, τους παραβλέπει..
Ένας από τους λόγους που φτάσαμε εδώ που φτάσαμε είναι γιατί δεν τηρήσαμε τους κανόνες. Οι ίδιοι κανόνες που ίσχυαν για άλλους λαούς ίσχυαν και για μας. Αν εμείς δεν προβλέψαμε, δεν φροντίσαμε, δεν πήραμε μέτρα και ξοδεύαμε περισσότερα απ’ όσα έπρεπε, δεν μας φταίνε οι άλλοι. Αλλά και πάλι δεν θέλουμε να αναλάβουμε τις ευθύνες μας και να πούμε «κάναμε λάθος, πρέπει να πληρώσουμε, να αλλάξουμε», όχι, εμείς πάλι τα ίδια. Οι άλλοι πρέπει να αλλάξουν και να προσαρμοστούν σε μας. Μέγας εγωισμός/ναρκισσισμός.
Και μια που μιλάω για εγωισμό και ναρκισσισμό δεν μπορώ να μην κάνω αναφορά στον ναρκισσισμό του Υπουργού Οικονομικών του κ. Βαρουφάκη. Γιατί δεν βγαίνει να πει τώρα «Ουάου» βλέποντας τον κόσμο έξω από τις τράπεζες και τα ΑΤΜ; Γιατί τον απομόνωσαν οι συνάδελφοι του; Επειδή είναι πολύ έξυπνος και συμπαθής; Ή μήπως για το αντίθετο ακριβώς, επειδή είναι υπερφίαλος και υπερόπτης; Αυτή την εικόνα θέλουμε να έχουν οι Ευρωπαίοι για τους Έλληνες; Ότι είμαστε υπερόπτες, κυνικοί και υπερφίαλοι;
Δεν μπορώ να μην κάνω αναφορά στην κ. Κωνσταντοπούλου, η οποία παραδίδει μαθήματα νομιμότητας στους συναδέλφους της με τον πιο υποτιμητικό και απαξιωτικό τρόπο, ενώ η ίδια της συμπεριφέρεται ανάρμοστα καταστρατηγώντας τον κανονισμό της Βουλής. Ας σημειώσουμε ότι ως Πρόεδρος της Βουλής έχει το δεύτερο σε τάξη αξίωμα της χώρας !
Αλλά και γενικότερα η εικόνα της κυβέρνηση και των στελεχών της είναι οικτρή. Σταμάτησα να παρακολουθώ την τηλεοψία εδώ και 4 χρόνια, είδα αυτές τις μέρες και απογοητεύτηκα. Ο κ. Φίλης, ο κ. Λαπαβίτσας, ο κ. Βαρεμένος και διάφοροι άλλοι είχαν ένα κοινό. Κανένας τους δεν είχε επαφή με την πραγματικότητα, σαν να ζούσαν σε άλλη χώρα. Δεν άκουγαν τι τους έλεγαν, τι τους ρωτούσαν και απαντούσαν με ένα παρανοϊκό παραλήρημα, «μιλάτε ως πολιτικός και όχι ως επιχειρηματίας», «κινδυνολογείτε», «για όλα φταίνε τα ΜΜΕ». Λες και εμείς δεν έχουμε μυαλό να δούμε και να κρίνουμε, να σκεφτούμε, να αξιολογήσουμε.
Πρόκειται για μια επικίνδυνη κυβέρνηση ! Αν έχει λίγη Τσίπα ο κ. Τσίπρας, έχοντας δημιουργήσει όλο αυτό το χάος, θα έπρεπε να παραιτηθεί. Αλλά δεν θα το κάνει. Δεν έχει ακόμα συναίσθηση των επιλογών του, εκτός και αν αυτό ακριβώς θέλει να πετύχει.
Αυτά είναι τα μαθήματα Δημοκρατίας που θέλουμε να παραδώσουμε στην Ευρώπη και σε όλον τον κόσμο; Αυτή είναι η Αξιοπρέπεια που θέλουμε να έχουμε; Όταν δεν έχει κάποιος πρόσβαση στα χρήματα του; Όταν οι συνταξιούχοι περιμένουν στην ουρά; Που είναι η Αξιοπρέπεια; Δημοκρατία σημαίνει Αξιοκρατία. Τι έχουμε κάνει γι’ αυτό;
«Οι άλλοι μας έκλεισαν τις τράπεζες». Μέχρι πότε θα ρίχνουμε τις ευθύνες στους άλλους και θα αποποιούμαστε τις δικές μας; Και αφού έχουμε πόλεμο γιατί δεν το πρόβλεψες καλέ μου κ. Πρωθυπουργέ; Άρα έκανες/κάνατε λάθος εκτίμηση, ότι θα μας δώσουν παράταση, θα μας δώσουν ρευστότητα. Δηλαδή πηγαίνεις στη μάχη πιστεύοντας ότι ο άλλος θα υποχωρήσει, θα χάσει, χωρίς εσύ να έχεις καταστρώσει ένα σχέδιο νίκης που θα προστατεύει το λαό σου, του πολίτες σου, τις επιχειρήσεις σου; Σε νοιάζουν αλήθεια όλα αυτά; Πόσο αφελές; Πόση υπερεκτίμηση των δυνατοτήτων σου; Πόση υποτίμηση της δύναμης των άλλων;
Αναρωτιέμαι γιατί πήρες την εξουσία; Για να βοηθήσεις τους πατριώτες σου; Όλους; Εδώ και 5 μήνες σε απασχόλησε καθόλου ο ιδιωτικός τομέας; Οι επιχειρήσεις; Ή μήπως νοιάστηκες μόνο για τους δημοσίους υπαλλήλους; Μήπως θέλεις σαν αριστερή κυβέρνηση να τιμωρήσεις το «κεφάλαιο» που τόσα χρόνια ευνοούνταν από τις προηγούμενες κυβερνήσεις; Μήπως σαν «κεφάλαιο» βλέπεις όλες τις επιχειρήσεις μικρές και μεγάλες και θέλεις να τις τιμωρήσεις, να εκδικηθείς παραβλέποντας ότι είναι και αυτοί συμπολίτες σου; Οικογενειάρχες; Ότι είναι μοχλός ανάπτυξης της οικονομίας; Γιατί τόσος θυμός;
Θυμήθηκα την συμβολική κίνηση που έκανες αμέσως μετά την ορκωμοσία της νέας κυβέρνησης. Πήγες στην Καισαριανή να αφήσεις ένα λουλούδι στους αριστερούς αγωνιστές. Καλά έκανες, είπα τότε. Μήπως όμως ήταν μια υπόσχεση να αποδώσεις δικαιοσύνη; Να αποκαταστήσεις τη μνήμη τους; Να πληρώσουν όσοι δεν πλήρωσαν;
Μήπως ήθελες από μικρός να γίνεις ήρωας, σαν αυτούς; Αυτοί ήταν τα πρότυπα σου; Αυτούς ήθελες να μοιάσεις; Γιατί όχι σε κάποιον άλλον; Γιατί έβγαλες από τη μέση τον άλλον σου «πατέρα» που σε ανέδειξε, τον κ. Αλαβάνο;
Και για να νιώσεις εσύ ήρωας θα πρέπει να θυσιαστεί ο ελληνικός λαός; Αλλά δεν είσαι μόνο εσύ. Ακούγοντας και βλέποντας άλλους υπουργούς, νιώθω το ίδιο, ότι ήρθε η ώρα να καταστραφεί η Ευρώπη και ο Κόσμος, νιώθω ότι ζούνε σ’ ένα συλλογικό κομματικό παραλήρημα που στερείται λογικής και δεν έχει καμία επαφή με τη πραγματικότητα.
Τα επιχειρήματα σας είναι εφηβικά «ο λαός αποφάσισε, οι πολλοί θέλουν, κτλ». Αυτά είναι επιχειρήματα για να πείσεις τους διαπραγματευτές σου; Λυπάμαι αλλά δεν φοβούνται, αντίθετα, με κάτι τέτοια τους προκαλείς περισσότερο και θα σε διαλύσουν και εσένα και τον λαό. Αν ήθελες να τους νικήσεις πραγματικά θα έπρεπε να μαζέψεις όλους του «πολέμαρχους» που τα βάλανε μαζί τους και ξέρουνε τις αδυναμίες τους, έχουν εμπειρία πολέμου, αλλά και άλλους στρατηγούς και να κάνεις συντονισμένη επίθεση με στρατηγική και σχέδιο και όχι όπως τώρα «γιούρια» και ό,τι γίνει.
Εκτός αν ήθελες από την αρχή την ρήξη. Ίσως δεν ήταν τυχαίο, αυτό που είπε ο κ.Βαρουφάκης στην Κρήτη, «να είστε μαζί μας και μετά τη ρήξη».. Σαν γνήσιος νάρκισσος που φοβάται την απόρριψη, του ξέφυγε για να αποσπάσει μια επιβεβαίωση ότι «ναι θα είμαστε μαζί σου, θα σ’ αγαπάμε και μετά που θα πεινάσουμε. Ό,τι και να μας κάνεις/κάνετε θα σας αγαπάμε και θα σας ψηφίζουμε».
Το δημοψήφισμα γίνεται σε λάθος χρόνο και είναι ψεύτικο. Ό,τι και να απαντήσεις είσαι χαμένος. Αν πεις «Ναι» θα πρέπει να δεχτείς ό,τι μέτρο σου επιβάλλουν και θα έχεις φορτωθεί την αποτυχία της κυβέρνησης σου, αν πεις «Όχι» δεν ξέρεις τι σου ξημερώνει. Γιατί δεν είπε τι θα συμβεί, τι συνέπειες θα έχει ένα «Όχι» από την αρχή; Λευκή επιταγή. Και πως είναι δυνατόν να κλείσει συμφωνία σε 48 ώρες, όταν δεν την έκλεισε σε 5 μήνες;
Νιώθω ότι με χρησιμοποιεί, χρησιμοποιεί το λαό για να βγει από το δικό του αδιέξοδο, τις δικές του αδυναμίες, να αποποιηθεί τις ευθύνες του. Δεν θέλω να ψηφίσω γι΄ αυτόν ακριβώς τον λόγο. Από την άλλη αν επικρατήσει το «Όχι» το θεωρώ πιο επικίνδυνο, πιο ανεξέλεγκτο.
Δεν έχω καμιά εμπιστοσύνη στον Πρωθυπουργό κ. Τσίπρα και στην κυβέρνηση του. Θεωρώ ότι είναι επικίνδυνοι για την ασφάλεια του κράτους και θέλω να απομακρυνθούν. Δεν μπορώ να έχω για Υπουργό Εθνικής Άμυνας έναν άνθρωπο, που απειλεί ότι θα γίνει το Κούγκι. Αυτά είναι παρανοϊκά. Μπορεί να προκαλέσει πόλεμο από μια ασήμαντη αφορμή.
Κάπως έτσι έγινε η Μικρασιατική καταστροφή. Υπερεκτιμήθηκαν οι δυνατότητες μας, υποτιμήθηκαν οι συνθήκες, είπαμε να ακολουθήσουμε ένα ανεκπλήρωτο εθνικό όνειρο, να φτάσουμε στην Κόκκινη Μηλιά και είδατε τι έγινε. Καταστροφή, Θάνατοι, Ξεριζωμός, Προσφυγιά. Οι συνέπειες είναι ζωντανές μέχρι σήμερα. Οι σύμμαχοι ήταν εκεί και δεν μας βοήθησαν. Μας άφησαν στις τύχες μας, όπως μπορεί να συμβεί και τώρα, όπως γίνεται. Πληρώσαμε την ξεροκεφαλιά μας, τον εγωισμό μας, και τα χάσαμε όλα. Αντί να αναλάβουμε τις ευθύνες μας είπαμε «αυτοί φταίνε που δεν μας βοήθησαν». Σύμφωνοι δεν μας βοήθησαν, ποιος το ξεκίνησε όμως; Εμείς δε φταίμε καθόλου;
Δεν θέλω να ζήσω μια άλλου είδους Μικρασιατική Καταστροφή. Θέλω να επικρατήσει η φωνή της Λογικής και της Σύνεσης και όχι ο θυμός, η οργή, η παρόρμηση, ο εγωισμός, η εκδικητικότητα (τώρα θα τους δείξω εγώ). Αυτά είναι αυτοκαταστροφικά.
Το να αποφασίζεις λογικά και συνετά δεν σημαίνει ότι φοβάσαι. Ζυγίζεις μέσα σου και βλέπεις τι συμφέρει εσένα και τα παιδιά σου. Θα προτιμούσα να μην γίνει το δημοψήφισμα, είναι λάθος και διχαστικό. Αλλά αν γίνει θα ψηφίσω «Ναι» όχι γιατί φοβάμαι, αλλά γιατί πιστεύω ότι είναι πιο συμφέρον. Χρειαζόμαστε ένα πλαίσιο ασφαλείας για να αναπτυχθούμε. Αυτή τη στιγμή δεν έχουμε. Ας κρατήσουμε το «Όχι» για τη διαφθορά, την τεμπελιά, τη φοροδιαφυγή, τον κομματισμό, την αναξιοκρατία, κτλ.
Ο καλός ηγέτης (αυτός που ηγείται, κατευθύνει) δεν κάνει πάντα ό,τι θέλει ο λαός του. Οι καλοί γονείς κάνουν πάντα ό,τι θέλουν τα παιδιά τους; Δεν πρέπει να τους λένε και «όχι»; Αν λένε πάντα «ναι» θα βγουν κακομαθημένα και δεν θα μάθουν να σέβονται τίποτα. Αυτό θέλουμε; Να είμαστε κακομαθημένα; Να μην δεχόμαστε τις συνέπειες των επιλογών μας;
Δυστυχώς με το δημοψήφισμα καλούμαστε να αποφασίσουμε τι θέλουμε, χωρίς να είμαι σίγουρος αν το μεγαλύτερο μέρος του εκλογικού σώματος έχει τη συναισθηματική ωριμότητα να αποφασίσει ποιο πραγματικά είναι το συμφέρον του.
Δεν είναι ώρα να αποφασίσουμε συναισθηματικά και παρορμητικά, αλλά λογικά και συνετά. Ο δικαιολογημένος θυμός ας εκτονωθεί με έναν πιο δημιουργικό και όχι αυτοκαταστροφικό τρόπο. Δεν θέλω μια δεύτερη Μικρασιατική Καταστροφή.
Λάζαρος Σιάντσης
Κλινικός Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπευτής, Α-ΤΕΙ Δημοσίων Σχέσων & Επικοινωνίας
MSc Δημιουργική Γραφή (και όχι Δημιουργική Ασάφεια)
0 comments:
Δημοσίευση σχολίου
Μη διστάσετε να προσθέσετε σχόλια στο δημοσίευμα που σας ενδιαφέρει.
Η εφημερίδα karatzova.com ενθαρρύνει τη δημόσια έκφραση των αναγνωστών της εφόσον τηρούνται οι βασικοί κανόνες δημοσιότητας που ορίζουν οι ελληνικοί νόμοι. Τα σχόλια εκφράζουν αποκλειστικά τον εκάστοτε σχολιαστή.